Ýstihdam Kavramý

Bir ekonomik kavram olarak istihdamý(employment) üretim faktörlerinin gelir saðlamak amacýyla çalýþmasý ya da çalýþtýrýlmasý olarak özlü bir þekilde tanýmlayabiliriz.Biliyoruz ki bir ülkenin ürettiði toplam mal ve hizmet miktarý yani milli geliri ile o ülkenin iþe koþup çalýþtýrabildiði üretim faktörleri sayýsý arasýnda ayný yönlü bir iliþki vardýr.

Klasik ve neo klasik iktisatçýlara göre eknomide kendiliðinden iþleyen otomatik bir mekanizma vardýr.Bu mekanizma ile tüm üretim faktörlerinin kullanýldýðý br düzeyde ekonomi dengeye gelecektir.

Eðer bir ekonomide üretim faktörlerinin tümü çalýþýyor ve üretime katýlýyorsa biz bu ekonominin tam istidam durumunda olduðunu ya da tam istihdama ulaþtýðýný söylüyoruz.Tam istihdamýn gerçekleþmiþ olduðu bir ekonomide mevcut çalýþma koþullarýnda ve cari ücret düzeyinde çalýþmak isteyen tüm emek sahipleri iþ bulabildiði gibi ülkenin mevcut sermaye mallarý stoku ve tabiat faktörü de tamamen üretime katýlmýþ durumdadýr.Böylece ekonominin mevcut üretim potansiyelinden tamamen yaralanýlmakta ve atýl(boþta,çalýþmayan) kapasite bulunmamaktadýr.Bu teorik bir durumdur.

Eksik istihdamda ise üretim faktörlerinin bir kýsmý üretime katýlmamaktadýr.Bunun nedeni talep yetersizliðidir.Mallarýn bir kýsmý satýlamýyor stoklar artýyorsa ekonomide talep azlýðýndan söz edilir.Bu durumda müteþebbisler talep üretildiði kadar mal üretecek , üretim hacmini daraltacaklardýr. Mal üretiminin azallmasý bir kýsým iþügücünün iþsiz kalmasý demektir.Bu da bildiðimiz gibi eksik istihdamdýr.

Aslýnda insanlarýn ihtiyaçlarý sonsuz olduðu için atýl(çalýþmayan) faktörlerin de üretecekleri mal ve hizmetlere istek vardýr.Fakat her istek talep deðildir.Ýsteklerin talep halini alabilmesi için satýn alma gücü ile desteklenmesi gerekir.Toplumda fertlerin gelirleri artýnca istekler satýn alma gücü ile desteklendiðinden talep artacaktýr.Bu da daha çok mal ve hizmet satýlmasýna stoklarýn erimesine imkan verecektir.Stoklarýn azaldýðýný gören müteþebbisler üretim hacmini geniþletecekler ve bunun için iþsiz ve boþta kalan faktörleri istihdam edeceklerdir.Bu da ekonomiyi tam istihdama doðru geçirmiþ olacaktýr.

Üretim Kapasitesi ve Milli Gelirle Ýstihdam Arasýndaki Ýliþki

Her milli ekonominin üretebileceði mal ve hizmet miktarýnýn bir üst sýnýrý vardýr.Buna ekonominin üretim potansiyeli ya da daha sýk kulanýlan deyimi ile Üretim Kapasitesi denmektedir.Bu kapasite reel milli gelirin üst sýnýrýný gösterir.Bir milli ekonominin üretim kapasitesi ekonominin sahip olduðu iþ gücüne(N), bilinen doðal kaynaklarýna(R), sermaye stokuna(K) ve üretimde kullanýlan bilgi ve teknoloji düzeyi(T)ne baðlýdýr.

Kýsa dönemde üretim kapasitesinin artmasý ancak iþgücü miktarýnýn(N) artrýlmasý ile mümkündür. Yani "Bir mili ekonomide kýsa dönemde istihdam edilen iþgücü miktarý milli gelir düzeyini belirlemektedir."

Ýþsizlik Çeþitleri

• ÝRADÝ ÝÞSÝZLÝK: Cari(piyasadaki) ücret düzeyinde e mevcut çalýþma koþullarýnda çalýþmak istemeyenlerin meydana getirdiði iþsizliktir.Bir kimse bir haftalýk çalýþmayla daha uzun süre geçinebiliyorsa kalan günleri boþ geçirecektir.Ayrýca ailede birden çok ferdin çalýþmasý geçinmeye yettiðinden kimi fertler çalýþmamayý yeðleyecektir.

• GAYRÝ ÝRADÝ ÝÞSÝZLÝK: Mevcut çalýþma koþularýnda iþ bulunmamasý durumudur.Keynes'e göre gayri iradi iþsizlik talep yatersizliðinden ileri gelir.Eðer ibir ekonomide üretilen mal ve hizmetlerin tamamýnýn satýlmasý mümkün olmuyorsa bu durum o piyasadaki toplam talebin üretim faktörlerinin tamamýnýn istihdamýna yetmediðini ortaya koymaktadýr.

• FRÝKSÝYONEL ÝÞSÝZLÝK: Bu tür iþsizlik daha iyi çalýþma imkanlarý ve daha yüksek ücret elde etmek amacýyla iþçilerin yer ve meslek deðiþtirmelerinden doðabilir.Emek arz ve talebi arasýndaki kýsa süreli dengesizlikler, emek sahipleri ile müteþebbislerin emek piyasasý hakkýndaki bilgisizlikleri, iþgücünün mobilite noksanlýðý friksiyonel(arizi) iþsizliðin temel nedenleri arasýndadýrlar.

• KONJONKTÜREL ÝÞSÝZLÝK: Ekonomide refah ve buhran dönemleri birbirini izler.Ýþte bu dalgalanmalara konjonktür hareketleri denir.Alçak konjonktür(depresyon) dönemlerinde iþ gücü tam istihdam edilemez ve iþsizlik ortaya çýkar.

• MEVSÝMLÝK ÝÞSÝZLÝK: Turizm, tarým, inþaat gibi mevsime baðlý iþlerde görülen dönemlik iþsizliktir.

• YAPISAL ÝÞSÝZLÝK: Strüktürel iþsizlik de denir. Bir ülkenin ekonomik yapýsýnda ve toplam talebin bünyesinde meydana gelen deðiþmelerden kaynaklanýr.Gözde iþ kollarýnda istihdam artarken önemini yitiren alanlarda bu tür iþsizlik görülür.

• TEKNOLOJÝK ÝÞSÝZLÝK: Üretimde emeðin yerine makina ikame edilmesiyle ortaya çýkan iþsiliktir.Uzun dönemde yeni iþ kollarý yaratan teknoloji kýsa dönemde istihdam azaltýcý etki yapar.

• GÝZLÝ ÝÞSÝZLÝK: Herhangi bir üretim dalýnda gereðinden fazla kiþinin çalýþmasý yani bir kýsým çalýþanýn üretime katkýda bulunmamasý halinde ortaya çýkar.

Ýstihdam Teorileri

1. MAHREÇLER KANUNU: Mahreç satýþ sürüm sürüm yerleri anlamýna gelir.Bu kanuna göre ekonominin tamamýnda talep yetersizliðinden veya diðer deyimle aþýrý üretimden kaynaklanan gayri iradi iþsizliðin ortaya çýkmasý mümkün deðildir.bu kanuna göre arzda meydana gelen her artýþ kendisi kadar bir talep artýþýna yol açmakta yani "her arz kendi talebini yaratmaktadýr" Her arz kendi talebini yaratacaðýndan toplam talep toplam arza eþit olacaktýr.
   Ýnsanlar ihtiyacý olan mallardan almak için kendi ürettiðini satar yoksa amaç para almak deðildir;para yalnýzca kendi ihtiyaçlarýný temin etmek için kullandýðý bir araçtýr.Ýnsan ihtiyacý olan mallardan daha çok almak için daha çok üretecek böylce boþta üretim faktörü kalmayacak ekonomi tam istihdama kavuþacaktýr.Mahreçler kanunu'nun geçerlilik koþulu herþeyden evvel kazanýlan gelirlerin tümünün çok kýsa zamanda harcandýðý varsayýmýdýr.Fakat insanlar gelirlerinin bir kýsmýný tasarruf eder.Bu durumda ekonomide toplam talep arz edilen mallardan daha az olur.Böylece talep yetersizliði ve buna baðlý iþsizlik hali ortaya çýkar.Bu da ekonominin tam istihdamda olmadýðýný gösterir.Tasarruflar nedeniyle ekonomide ortaya çýkabilecek bu aksaklýðýn geçerli olmayacaðýný da Klasik iktisatçýlar faiz teorisi ile ortaya koymaya çalýþmýþlardýr.

2. FAÝZ TEORÝSÝ: Klasik iktisatçýlara göre faiz sermayenin fiyatýdýr.Bu fiyat ya da bedel tasarruf edene tüketimden feragat ettiði için ödenmekte ve tasarruflar ekonomiye kazandýrýlmaktadýr. Böylece gelirlerin tümü harcandýðýndan toplam arz toplam talebe eþit olacaktýr.
   Tasarrufu müteþebbisler talep eder. Amaçlarý yatýrým yapmaktýr.Faiz yükseldikçe yatýrýmlar azalýr çünkü giriþimcilerin karý azalýr.

3. ÜCRET TEORÝSÝ: Klasik iktisatçýlara göre emek arz ve talebinin kesiþtiði yer ücret miktarý ve istihdam düzeyini belirler.Kaldý ki teori gereði emek arzý ve talebinin kesiþtiði yerde ekonomi tam istihdamdadýr.
   emek arzýný çalýþmanýn marjinal zahmeti(çalýþýlan sonuncu saatin verdiði zahmet) ve çalýþma ile elde edilen gelirin marjinal faydasý belirler.Buna göre emek arzý doðrudan doðruya ücretin fonksiyonudur.Fakat bu nominal deðil reel ücrettir.Reel ücret nominal ücreti fiyatlar genel düzeyine(P) bölerek bulunur.

   

   Biraz da emek talebinden söz edelim. Emek talebini iþçinin marjinal fiziki verimliliði(son iþçinin üretime yaptýðý katký) belirler.Ýþçi sayýsý arttýkça azalan verim kanunu gereðince her yeni iþçinin(marjinal iþçi) üretime yaptýðý katký belli bir üdzeyden sonra gittikçe azalmaya baþlar.Son iþçinin üretime yaptýðý katkýya marjinal fiziki ürün diyoruz ve MP ile gösteriyoruz.Para cinsinden ifade etmek için onu fiyatý ile çarpmak gerekecektir.Bu çarpým( MP * P ) bize marjinal ürün geliri(hasýlatý)ný verir.Giriþimci MP*P ile iþçinin ücretini(W) karþýlaþtýrýr. W > MP * P ise zarardan kurtulmak için iþçi çýkaracaktýr.Tersi durumda karlýlýk devam ettiði müddetçe iþçi sayýsýný artýracaktýr ve eþitlik W=MP*P noktasýnda kurulacaktýr.Son katýlan iþçiyi ekonominin tümü için deltaN , bunun milli gelire yaptýðý katkýyý deltaY ile gosterirsek

   deltaY * P = deltaN * W

   olduðu noktada denge kurulacaktýr.Bu eþitlikten:

   deltaY / deltaN = W / P

   eþitliði elde edilirse sað taraf reel ücret sol taraf marjinal fiziki verimi ifade eder.Ýþte ücret teorisinin özü ekonomide emek talebinin reel ücretlerin bir fonksiyonu olduðudur.

4. KLASÝK FÝYAT TEORÝSÝ: Para teorisinde gördüðümüz miktar teorisinin benzeridir.Bu teoriye ekonomide para arzýnda bir artýþ olduðunda daha fazla harcama olacak daha fazla üretmek mümkün olmadýðýndan(ekonomi tam istihdamda) bu harcama fazlasý fiyatlar genel düzeyinde bir artýþa yol açacaktýr.

Modern Ýstihdam Teorisi

Ekonominin kendiliðinden dengeye gelmediðini devletin ekonomiye müdahale edecek bir iktisat politikasý olmasý gerektiðini söyler. Ekonominin eksik istihdamda da dengeye gelebileceðini iddia eder. Bu teoriye göre toplam arzýn toplam talebe, gelirlerin harcamalara, tasarruflarýn yatýrýmlara, emek arzýnýn emek talebine eþit olmasý geçici bir tesadüftür.Tasarruflarýn faizin deðil gelirin bir fonksiyonu olduðu kabul edilir.Ayrýca faizin sermaye arz ve talebine göre deðil para arz ve talebine göre teþekkül ettiði ileri sürülmüþtür. Tüm bu görüþlerin fikir babasý Keynes'dir.Keynes'in damgasýný vurduðu modern istihdam teorisine göre bir ekonomide milli gelirin hangi düzeyde olacaðýný o ülkenin ship olduðu üretim kapasitesi belirler.Ýstihdam arttýkça üretim kapasitesi daha çok kullanýlacak böylece daha fazla mal ve hizmet üretilecek yani milli gelir artacaktýr.Ýstihdam düzeyini ise giriþimcilerin piyasa hakkýndaki beklentileri belirler.

Denge Geliri ve Ýstihdam Düzeyi

Keynes klasik iktisatçýlarýn Mahreçler kanunu yerine efektif talep teorisini getirmiþtir. Efektif talep toplam arzýn toplam talebe eþit olduðu yerdeki talep hacmidir. Keynes'e göre efektif talep giriþimcilerin üretecekleri mallara gelecekte yapýlacak tüketim ve yatýrým harcamalarý toplamýdýr. Bu bakýmdan Keynes geleceðe dönük tahminlere büyük deðer vermiþtir. Keynes'e göre ekonomi eksik istihdamda da dengeye gelebilir tam istihdamda da. Her iki halde de ekonominin ulaþtýðý gelir düzeyine denge geliri ya da denge milli geliri denir. Denge noktasýný toplam talep etkiler.Denge gelirinin hangi düzeyde olacaðýný belirlemenin iki yolu vardýr:

• Toplam talebin toplam arza eþit olduðu noktada.
  
• Tasarruflarýn yatýrýmlara eþit olduðu noktada

Ýstihdam Hacmini ve Milli Geliri Belirleyen Faktörler

Dýþa kapalý bir ekonomide toplam talebin gerek özel kesimin gerekse devletin yaptýðý ütketim ve yatýrým harcamalarýndan oluþtuðunu, toplam arz ve toplam talebin kesiþtiði noktadaki talebin de gerçekleþen talep olduðunu ve fiilen yapýlan harcamalrý gösterdiðini ve bu talebe Keynes'in efektif talep dediðini ve aslýnda efektif talebin belli bir dönemde o ekonomide yapýlmýþ tüktetim(C) ve yatýrým(I) harcamalarýnýn toplamýna eþit olduðunu belirtmiþtik.Zaten belli bir dönemde bi ekonomide gerçekleþen ya da fiilen yapýlmýþ bulunan bu harcamalýrn da milli gelir oluþturduðuna dikkati çekmiþtik.Tüm bunlardan çýkan sonuç belli bir dönemde dýþa kapalý bir ekonomide milli geliri belirleyen deðiþkenin o ekonomide fiilen yapýlmýþ bulunan(efektif talep) tüketim ve yatýrým harcamalarý olduðudur.Dýþa kapalýlýk varsayýmýný kaldýrýrsak ithalat ve ihracat farkýný( X - M ) da hesaplara katmak gerekecektir. Þimdi makro analizin temel büyüklükleri olan bu harcama kalemlerini ayrý ayrý ele alarak inceleyelim.

Tüketim Harcamalarý

Tüketim harcamalarý ve tasarruflar gelire baðlý(induced) ve gelirden baðýmsýz(autonomous) iki kýsýmdan kýsýmdan oluþur. Bu nedenle 0 gelirde dahi bir miktar tüketim harcamasý olur.Bir kiþi gelirini ya tüketecek ya da tasarruf edecetir bu nedenle tüketim ve tasarruf harcamalarý toplamý bize toplam geliri verir. Geliri (Y) tasarruflarý (S) tüketim harcamalarýný (C) ile gösterirsek tasarruf ve tüketim denklemlerinin:

Þeklinde olduðu görülür.Tasarruflar ve tüketim harcamalrý toplamý bize geliri vereceðinden Y = C + S olduðu unutulmamalýdýr.

Ortalama tüketim eðilimi(APC) = C / Y dir.
Marjinal tüketim eðilimi(MPC) = deltaC / deltaY dir. Gelirde meydana gelen bir artýþýn ne kadarýnýn tüketime gideceði anlatýlmaktadýr.Yani gelir 10 lira artýnca 7 lirasýný harcýyor 3 lirayý tasarruf ediyorsak MPC 0,7 dir.
Ortalama tasarruf eðilimi(APS) = S / Y dir.
Marjinal tasarruf eðilimi(MPS) = deltaS / deltaY dir. Gelirde meydana gelen bir artýþýn ne kadarýnýn tasarrufa gideceði anlatýlmaktadýr.

Formüldeki çarpým durumundaki küçük "c" marjinal tüketim eðilimi küçük "s" ise marjinal tasarruf eðilimidir."c" ve "s" sayýlarý toplamý 1'dir."c" tüketim fonksiyonun eðimi, "s" tasarruf fonksiyonunun eðimidir.
APC + APS = 1 (C/Y + S/Y =[C+S]/Y ve C+S=Y olduðundan Y/Y=1 )
MPC + MPS = 1

Yatýrým Harcamalarý

Devamý "yatýrým teorisi" adlý sayfada...

ANA SAYFA
Ekonomi nedir? Temel kavramlar
Mikroekonomi, Makroekonomi, Para Teorisi ve Para Çeþitleri
Bankalar ve Para yaratma süreci
Para arzý ve Talebi
Enflasyon, Deflasyon, Stagflasyon, Devaluasyon
Para Politikasý Araçlarý ve Merkez Bankasý
Milli Gelir
Ýstihdam Kavramý
Yatýrým Teorisi
Milli Gelirin Genel Dengesi