Daha önce reeskontun ne olduğunu açıklamıştım (bak Bankalar ve para yaratma süreci) İşte Merkez Bankası reeskont oranını değiştirerek bankaların açabileceği kredi miktarını dolayısı ile piyasya sürülen para miktarını(para arzını) etkileyebilecektir. Enflasyon dönemlerinde piyasada para miktarı fazladır. Merkez Bankası reeskont oranını artırarak(bankaların verebileceği krediyi azalttığından) para arzını daraltabilecektir.
Yasal karşılıkların da ne olduğuna değindim( bak Bankalar ve para yaratma süreci). Yasal karşılıklar politikası kaydi para(banka parası) üzerinde etkilidir. Merkez Bankası yasal karşılıklar oranını azaltıp çoğaltarak bankaların kaydi para oluşturma( dolayısı ile kredi yaratma) olanaklarını daraltıp genişletebilir.
Yasal karşılıklar oranı düşürüldüğünde banka daha çok kredi açabilecek daha çok mevduat yaratabilecektir; yani kaydi para miktarı dolayısı ile para arzı artacaktır.
Merkez Bankası kanalı ile piyasadaki mevcut para miktarını azaltmaya veya çoğaltmaya yönelik bir para politikası aracıdır.Piyasada fala miktarda para varsa (para arzı fazla ise) Merkez Bankası tahvil satarak piyasadaki fazla parayı toplar. Para miktarı az ise daha önce sattığı tahvilleri geri alıp karşılığında para vererek piyasadaki para arzını(miktarını) artırır. Enflasyon dönemlerinde piyasadaki para miktarı fazla olduğundan izlenecek politika tahvil satmaktır.
NOT: Tahvilleri getirisi sabittir. 1000 liraya 140 lira (%14) faiz alınıyorsa tahvilin fiyatı 800 liraya düştüğünde yine 140 lira getirisi olur(%17.5) Bu durumda 1000 tl için %14 olan getiri 800 TL için %17.5 olmuştur. Sonuç: Tahvilin fiyatı ile faiz oranı ters orantılıdır
Para politikasıı yürüten organların istedikleri ekonomik amaçlara ulaşabilmek için para ve kredinin sektörler arasında hangi oranlarda dağılacağı konusundaki öncelikleri saptar. Ekonomik kalkınmaya önemli katkıları olan ve öncelikle gelişmesi gereken sektörlere krediler öncelikli verilirken düşük faiz gibi kolaylıklar sağlanır.
MERKEZ BANKASI YASASI
Merkez Bankası yasası yürürlükte Ekonomik program kapsamında öncelikli düzenlemeler arasında yer alan Merkez Bankası Yasası?nı değiştiren yasa yürürlüğe girdi. Yasayla, karşılıksız para basılamayacak, kamu kuruluşlarına kredi ve avans kullandırılmayacak. Ankara AA 5 Mayıs Ekonomik program kapsamında öncelikli düzenlemeler arasında yer alan Merkez Bankası Yasasını değiştiren yasa yürürlüğe girdi. Özerk bir yapı ile para politikalarını belirlemede tek başına yetkili kılınan Merkez Bankası, siyasi iktidarların para basma aracı olmaktan çıkarıldı. Banka üzerindeki kamu kamburu azaltılıyor. Yasaya göre Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremeyecek ve kredi açmayacak. Yeni düzenlemede, Merkez Bankası?nın temel amacı olan fiyat istikrarını [ONEMLI] sağlamaya yönelik kullanacağı para politikası araçları içinde reeskont ve avans işlemleri de yer alıyor. Banka, günün koşullarına göre reeskont ve avans işlemlerine ilişkin gerekli tüm düzenlemeleri yapabilecek. Merkez Bankası, geçerli saydığı en az üç imzayı taşımak ve en çok 120 gün kalmış olması koşuluyla, belirlenecek esaslar çerçevesinde bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul edebilecek. Açık piyasa işlemlerinin de düzenlendiği yasa, para arzı ve likiditesinin düzenlenmesinde en etkin araç [ONEMLI]olarak kullanılan açık piyasa işlemlerinin Türkiye?de de aynı etkinlikle kullanılması amaçlanıyor. Merkez Bankası, TL karşılığında menkul kıymet alımı satımı, geri satma anlaşması imzalayarak, satın alma ve geri alma anlaşması imzalayarak, satabilme işlemleri yapabilecek.
KREDİ SINIRLAMASI
Merkez Bankası, ekonomi ve para piyasasındaki gelişmelere göre uygulamaya ilişkin usul ve esasları düzenleyebilecek ve bu işlemlere esneklik kazandıracak. Açık piyasa işlemleri, Hazine?de dahil olmak üzere, hiçbir kamu kurum ve kuruluşu ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi sağlamak amacıyla yapılmayacak. Merkez Bankası, TL karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satım, geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, TL?nin depo alınması ve verilmesi gibi açık piyasa işlemlerini yapabilecek ve bu işlemlere aracılık edecek. Bu arada ?geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri ile Türk Lirası Depo işlemlerinin? anlaşma süresi, 91 günü aşamayacak. Sürenin başlangıcı ise işlemlerin valör tarihi olacak. Merkez Bankası, uygulayacağı para politikası ile TL?nin yabancı paralar karşısındaki değerini belirlemek amacıyla döviz ve efektiflerinin vadesiz veya vadeli alım-satımı ile şartları önceden belirleyecek ve böylece dövizlerin TL karşılığında değişimi ve swap, forward gibi işlemlerini yapabilecek. Banka, Türkiye?nin altın ve döviz rezervleri ile ilgili işlemlerde etkinliğini artırmak amacıyla, yurt içi ve yurt dışı piyasalarda vadeli veya vadesiz altın, döviz, menkul kıymet, türev ürün alım satımı gibi tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilecek. Merkez Bankası, bugünden itibaren 6 ay süreyle Hazine?nin ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan da satabilecek.
İŞLEMLER DENETLENEBİLECEK
Başbakan, Banka?nın işlem ve hesaplarını denetlettirebilecek. Başbakanlık bu konuda her türlü bilgiye Banka?dan isteyebilecek. Banka bilanço, kar ve zarar hesaplarını bağımsız denetim kuruluşlarına denetlettirebilecek. Merkez Bankası Başkanı tarafından Banka faaliyetleri ile uygulanmış ve uygulanacak olan para politikası hakkında Nisan ve Ekim aylarında Bakanlar Kurulu?na rapor sunulacak. Banka?nın faaliyetlerine ilişkin olarak yılda iki kez TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu?nu bilgilendirecek. Banka, para politikası hedefleri ve uygulamalara ilişkin dönemsel raporlar hazırlayacak, kamuoyuna duyuracak.
AVANS VE KREDİ KULLANIMI BİTTİ
Merkez Bankası, Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremeyecek ve kredi açamayacak. [ M.B bagimsizliginin saglanmasi ] Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasada satın alamayacak. Banka?nın, vereceği avans ve açacağı krediler teminatsız veya karşılıksız olamayacak. Her ne şekilde olursa olsun kefillik yapamayacak ve kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremeyecek. TL?nin değerinin değişmesi nedeniyle Merkez Bankası?nın aktif ve pasiflerindeki altın ve dövizlerin yeniden değerlendirilmesi sonucu oluşan gerçekleşmemiş gelir veya giderler geçici bir hesapta izlenecek. Bu gelir ve giderlerin gerçekleşmesi halinde, gerçekleşen tutarlar kar ve zarar hesabına aktarılarak, bu hesaptan dağıtıma tabi tutulacak.
CEZALAR YÜKSELTİLDİ
TCMB tarafından yapılan düzenlemelere uymayanlara, zorunlu karşılık ve disponibilite için belirlenen oranları süresi içinde tesis etmeyen veya eksik tesis eden bankaların, özel finans kurumları ile diğer mali kurumlarının görevli ve ilgilileri hakkında 1 milyar liradan 2 milyar liraya kadar ağır para cezası verilecek. Bilgi ve belgeleri verme koşullarını yerine getirmeyen bankalar, özel finans kurumları veya diğer mali kurumların görevli ve ilgilileri hakkında bir yıldan üç yıla kadar hapis, 2 milyar liradan 4 milyar liraya kadar ağır para cezası uygulanacak. Sırları, kendileri veya başkaları için yarar sağlamak amacıyla açıklayan banka mensupları hakkında, 3 yıldan 5 yıla kadar ağır hapis, 5 milyar liradan az olmamak üzere ağır para cezası verilecek. Görevleri dolayısıyla denetim ve sorumlulukları altında bulunan bankaya ait para veya sair varlıkları zimmetine geçiren banka mensupları 6 yıldan 12 yıla kadar ağır hapis cezasına çarptırılacak. Değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte görevde bulunan Başkan Yardımcılarının görev süreleri önceki düzenleme çerçevesinde üç yıl olarak uygulanacak. Yeni yasa 25 Nisan Çarşamba günü TBMM Genel Kurulunda kabul edilmişti.
Bu yazı ntvmsnbc'nin 7 mayıs(?) tarihli yazısından alınmıştır
Ekonomi nedir? Temel kavramlar
Mikroekonomi, Makroekonomi, Para teorisi ve Para çeşitleri
Bankalar ve Para yaratma süreci
Para arzı ve Talebi
Enflasyon, Deflasyon, Stagflasyon, Devaluasyon
Para Politikası Araçları ve Merkez Bankası
Milli Gelir
İstihdam kavrami
Yatırım Teorisi
Milli Gelir Genel Dengesi